W Muzeum Michała Kajki w Ogródku koło Orzysza[1] – będącym oddziałem Muzeum Konstantego I. Gałczyńskiego w Praniu – odbyło się 4 września 2019 roku sympozjum naukowe z cyklu „Kolokwia Wschodnie”. Tego rodzaju spotkania naukowe od 2018 roku organizują wspólnie Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód” z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku oraz Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Dotychczasowe spotkania poświęcone były: wspomnieniom językoznawców (Białystok), mowie nienawiści (Warszawa), zagadnieniom językoznawczym (Białystok)[2]. Spotkania te z założenia są zupełnie bezinteresownymi dialogami badaczy i miłośników kultury, niemieszczącymi się w kryteriach tzw. ewaluacji nauki. Ich twórcy chcą uprawiać naukę po prostu z czystej przyjemności, bez „punktów”, „slotów”, „kryteriów wpływu” itp.
Spotkanie w Ogródku poświęcone zostało tematowi specjalistycznemu, który brzmiał: „Wokół zagadnień języka i kultury Mazurów Pruskich”. Jego organizatorami były wymienione instytucje naukowe i muzealnicze, a personalnie: dr hab. Dorota Rembiszewska, prof. IS PAN (Warszawa), prof. Jarosław Ławski (UwB, Białystok), kier. Michał Misztal (Muzeum Michała Kajki w Ogródku), dyr. Wojciech Kass (Muzeum K. I. Gałczyńskiego w Praniu). Tym razem podjęto zagadnienia następujące: językowe dziedzictwo Mazur; literatura Mazurów; problematyka edycji polskojęzycznej twórczości Mazurów; historia i współczesność regionu mazurskiego.
Gości powitał w imieniu własnym i nieobecnego dyr. Wojciecha Kassa nowy kierownik Muzeum Michała Kajki Pan mgr Michał Misztal, etnograf, kierujący tą dopiero co oddaną po remoncie placówką. Podkreślił, iż pragnie, by była ona otwarta dla wszystkich, w tym uczonych i artystów. Z kolei głos zabrał prof. Jarosław Ławski, prezentując ideę spotkań oraz własne związki z Mazurami jako człowieka urodzonego w Szczytnie, wychowanego w Spychowie, a mieszkającego w Ełku i Białymstoku. Jako trzecia głos zabrała prof. Dorota Rembiszewska, podkreślając i naukowy, i towarzyski charakter spotkania, będącego elementem cyklicznego projektu, w który angażuje się Instytut Slawistyki PAN.
Zgromadzeni wysłuchali czterech wystąpień. Obrady poprowadziła dr hab. Anna Janicka, prof. UwB. Jako pierwszy przemawiał prof. Zbigniew Chojnowski (UWM, Olsztyn), znakomity znawca literatury zarówno Mazurów, jak i Mazur. Poddał on analizie Idee badań nad piśmiennictwem mazurskim, podkreślając dobitnie obowiązek wzięcia na siebie badań twórczości Mazurów przez polskich uczonych (w Niemczech jest tylko jedna badaczka tym zagadnieniem się zajmująca)[3]. Z kolei prof. Janusz Siatkowski (UW, Warszawa) przedstawił referat Gwary mazurskie po II wojnie światowej. 90-letni senior polskiego językoznawstwa wspominał badania prowadzone w latach 50. XX wieku przez prof. Witolda Doroszewskiego na Mazurach, których był uczestnikiem[4]. Zaznaczył, iż tuż po wojnie tożsamość językowa polska nie łączyła się na tych ziemiach automatycznie z tożsamością narodową, a wielu Mazurów mówiących tylko po polsku uznawało się wyłącznie za Niemców. W dalszej kolejności prof. Dorota Rembiszewska wygłosiła żywy, prawdziwie krasomówczy referat Gwary mazurskie w badaniach Georga Wenkera do „Niemieckiego atlasu językowego”. Uczona zaprezentowała własne analizy badań Wenkera, wyświetlając między innymi mapy prezentujące zasięg terytorialny i frekwencję różnych (kobieta, niewiasta, białka) słów polskich w poszczególnych powiatach mazurskich. Na końcu prof. Jarosław Ławski postawił Kilka pytań wokół idei edycji pism Michała Kajki i pisarzy mazurskich. Badacz mocno zaakcentował potrzebę edycji pism zebranych Michała Kajki, która powinna być wykonana w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.
Dyskusję zdominowała kwestia edycji petów mazurskich oraz szerzenia wiedzy o języku i kulturze Mazurów (w województwie warmińsko-mazurskim były i są realizowane projekty nauczania elementów gwary warmińskiej i mazurskiej)[5]. Zgodnie podkreślono, iż tylko wysiłek obecnych mieszkańców Warmii i Mazur może uratować przez zapomnieniem kulturę mówiących po polsku Mazurów Pruskich, którzy – jak podkreślił prof. Jarosław Ławski, przywołując sądy prof. Janusza Jasińskiego – rzadko, ale jednak czasem, jak Michał Kajka, wybierali polską tożsamość narodową po długich wahaniach, metamorfozach tożsamościowych[6]. Zaznaczono jednak, szczególnie dobitnie uczynił to prof. Zbigniew Chojnowski, iż nie ma sensu prowadzenie sporu o narodowość Mazurów; trzeba po prostu badać kulturę wszystkich mieszkańców dawnych Prus Wschodnich.
W spotkaniu i dyskusji wzięli udział Goście sympozjum, w tym dyr. Aneta Werla (Ełckie Centrum Kultury), poeta Józef Zenon Budziński (Grajewo), Jakub Krzyżewski (Muzeum Historyczne w Ełku). Obradom przysłuchiwała się młodzież z XII Liceum Ogólnokształcącego im. Marii i Georga Dietrichów w Olsztynie oraz turyści odwiedzający tego dnia Muzeum Kajki. Po obiedzie Sławomir Szymankiewicz, pracownik Muzeum, zaprosił uczestników sympozjum na spacer, w czasie którego obejrzeli oni dom kultury w Ogródku (imponująco wyremontowany, lecz pusty) i cmentarz ewangelicki, na którym spoczywają Wilhelmina i Michał Kajkowie.
Uczestnicy
uznali spotkanie za bardzo udane. Wygłoszone referaty zostaną włączone do
monografii poświęconej twórczości Michała Kajki. Podkreślano, iż powinna to być
pierwsza z cyklicznych imprez tego typu. Badacze z Warszawy, Olsztyna i
Białegostoku wyrazili uznanie dla działań kier. Michała Misztala, który
prowadzi szerokie działania promujące Muzeum Michała Kajki i nadto tak
znakomicie przyjął uczestników IV sympozjum z cyklu „Kolokwia Wschodnie”.
[1] Muzeum po generalnym remoncie zainaugurowało działalność 19 maja 2019 roku. Tego dnia udostępniono też gościom Bibliotekę Muzealną i zaprezentowano książkę: Zitojta! Witajcie. Muzeum Michała Kajki w Ogródku, koncepcja i opr. Z. Fałtynowicz, Ogródek – Gdynia 2019. Por. M. Misztal, Biblioteka Mazurska powróciła do Ogródka. Muzeum Michała Kajki otwarte. Sprawozdanie, „Bibliotekarz Podlaski” 2/2019.
[2] Poświęcono je książce: Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie. Studia wyrazowe, Warszawa 2018.
[3] Por. Ch. Pflugbeil, Gustaw Gizewiusz und Michał Kajka. Ihr Bemühen um der Erhalt der Polnischen Sprache vor dem Hintergrund der Germanisierungspolitik im 19./20. Jahrhundert, „Bibliotekarz Podlaski“ 4/2018, s. 147-170.
[4] Zob. J. Siatkowski, Moje badanie gwarowe na Warmii i Mazurach; D. Rembiszewska, Dopisek do wspomnień profesora Janusza Siatkowskiego o badaniach na Warmii i Mazurach, w: Protestanci na Mazurach. Historia i literatury. Studia, red. J. Ławski, D. Zuber, K. Bogusz, Białystok – Ełk 2017, s. 217-234.
[5] Projekt dotyczący gwary mazurskiej prowadzi Ełckie Centrum Kultury. Gwara warmińska nauczana jest w Olsztynie i Dywitach (Regionalny Konkurs Gwary Warmińskiej).
[6] Por. J. Jasiński, Od świadomości mazursko-pruskiej do mazursko-polskiej, w: M. Kajka, Utwory 1892–1939. Teksty niedrukowane oraz po raz pierwszy drukowane po śmierci poety, red. J. Chłosta, Olsztyn 2018. Prof. Ławski, przywołując tę książkę, podkreślił skandaliczny stan owej edycji, pełnej najróżniejszych błędów językowych, składu, graficznych.
